Sự phục hồi kinh tế của Nhật Bản đang không cứu được những thị trấn đang biến mất
(Bloomberg) — Sau ba thập kỷ trì trệ ở Nhật Bản, một trong những dấu hiệu đổi mới dễ thấy nhất có thể được tìm thấy ở một dải cánh đồng bắp cải cũ trên hòn đảo chính cực nam của nước này.
Đọc nhiều nhất từ Bloomberg
Các tòa nhà chung cư, khách sạn và đại lý ô tô đang mọc lên gần một nhà máy bán dẫn mới nằm giữa đất nông nghiệp tại tỉnh Kumamoto, nơi có thể dễ dàng tiếp cận qua biển đến Trung Quốc, Đài Loan và Hàn Quốc. Nhà máy này, do công ty sản xuất chip toàn cầu Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. điều hành, đã đi vào hoạt động trong năm nay và một nhà máy nữa đang được lên kế hoạch xây dựng gần đó. Tiền lương và giá đất trong khu vực tăng mạnh, vì nhu cầu được đáp ứng trong hệ sinh thái đang phát triển mạnh mẽ của các nhà cung cấp và các doanh nghiệp liên quan. Với việc việc làm mở ra, dân số đang tăng nhanh chóng.
Tuy nhiên, cách nhà máy một giờ lái xe, thị trấn Misato cho thấy nhiều cảnh quen thuộc hơn về tình trạng kinh tế khó khăn. Những con phố mua sắm đông đúc trước đây giờ chỉ còn là những cửa hàng đóng cửa. Dân số chỉ bằng khoảng một phần ba so với mức đỉnh điểm 24.300 người vào năm 1947. Thay vào đó, số lượng hươu và lợn rừng đi lang thang đang tăng lên, khiến người dân địa phương phải bảo vệ mùa màng của họ bằng lưới.
Những tấm áp phích vận động cho Đảng Dân chủ Tự do cầm quyền lâu năm nằm dọc con đường chính khi nó đi qua những cánh đồng lúa. Một trong số chúng tuyên bố: “Mang đến cho bạn cảm giác phục hồi kinh tế”.
“Tôi không cảm thấy thế vì chúng tôi, những người nông dân, hầu như không đủ sống,” Kazuya Takenaga, 67 tuổi, nói khi đang chăm sóc cánh đồng măng tây và lúa của mình. Chi phí phân bón, năng lượng và tiện ích tăng cao đã ăn vào thu nhập của Takenaga. Hai người con trai của ông đã rời thị trấn để tìm việc ở nơi khác.
Hai hình ảnh mâu thuẫn này phơi bày thách thức lớn nhất đối với bất kỳ ai được LDP chọn làm thủ tướng tiếp theo của Nhật Bản trong cuộc bỏ phiếu vào thứ sáu: Đảm bảo sự phục hồi rộng rãi và lâu dài diễn ra trên toàn quốc — không chỉ ở một số khu vực nhất định.
Cuộc đấu tranh để làm được điều đó là một trong những lý do chính khiến Thủ tướng Fumio Kishida từ chức, bất chấp những thành quả kinh tế của Nhật Bản. Chín ứng cử viên đang cạnh tranh để thay thế ông làm người đứng đầu LDP, đảng đã lãnh đạo Nhật Bản trong tất cả trừ một vài năm kể từ những năm 1950 và gần như chắc chắn sẽ giành chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử phải được tổ chức trong năm tới, một phần không nhỏ là vì các đảng đối lập của quốc gia này yếu và phân tán.
Trong suốt chiến dịch, các ứng cử viên lãnh đạo LDP đã vật lộn với vấn đề suy thoái nông thôn và dòng người không ngừng từ nông thôn đổ về các thành phố như Tokyo. Một số người cho rằng ví dụ về TSMC cung cấp một mô hình nên được sao chép trên khắp cả nước. Những người khác nhấn mạnh vào du lịch hoặc các ưu đãi cho các doanh nghiệp và tổ chức học thuật chuyển đến các vùng nông thôn. Tất cả đều đồng ý rằng cần phải làm nhiều hơn nữa để thúc đẩy tỷ lệ sinh, nhưng ít người có ý tưởng mới hoặc cấp tiến.
Không mở rộng được rủi ro phục hồi khiến Nhật Bản trở thành nền kinh tế hai chiều, nơi tập trung tiền bạc và con người là một trong những mức cực đoan nhất trong thế giới phát triển. Các doanh nghiệp sẽ ngày càng phải vật lộn để tìm đủ nhân lực và dịch vụ, một hiện tượng đã rõ ràng ngay cả ở Tokyo và các thành phố lớn khác.
Đối với các nhà đầu tư toàn cầu, Nhật Bản đã quay trở lại bản đồ một cách vững chắc. Thị trường chứng khoán đang gần đạt mức cao kỷ lục. Giảm phát dường như đã bị đánh bại. Tiền đang đổ vào để giao dịch và đầu tư, và ngân hàng trung ương không còn thử nghiệm các biện pháp kích thích cực đoan nữa. Ngân hàng Nhật Bản kỳ vọng nền kinh tế sẽ tiếp tục mở rộng hơn tốc độ tăng trưởng tiềm năng lên tới 1% một năm.
Các nhà lãnh đạo Nhật Bản cũng đang trở nên tự tin hơn trên trường thế giới. Trong khi đồng minh của Hoa Kỳ từ lâu đã tránh xa việc thể hiện sức mạnh cứng rắn, thì hiện tại họ đang nhanh chóng tăng cường chi tiêu quân sự để ứng phó với những lo ngại về Trung Quốc và Bắc Triều Tiên, và trở thành tiếng nói có ảnh hưởng về các vấn đề như hỗ trợ cho Ukraine.
Kể từ khi Nhật Bản thất bại trong Thế chiến II, sự tăng trưởng đột biến vào cuối những năm 1980 đã đưa đất nước này từ đống đổ nát bị chiếm đóng trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới sau Hoa Kỳ. Năm 1992, khi đồ điện tử tiêu dùng của Nhật Bản vẫn là niềm ao ước của thế giới, tổng sản phẩm quốc nội bình quân đầu người của đất nước này đã vượt qua Hoa Kỳ ở mức 32.000 đô la.
Tuy nhiên, khoảng ba thập kỷ sau, con số này chỉ tăng lên 33.000 đô la. Trong cùng thời kỳ, số liệu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế cho thấy, GDP bình quân đầu người ở Hoa Kỳ đã tăng gấp ba lần lên 85.000 đô la.
Dân số Nhật Bản bắt đầu giảm từ hơn một thập kỷ trước và tiếp tục giảm khoảng 600.000 người mỗi năm. Cùng với việc thiếu đầu tư, tình trạng suy giảm dân số nhanh chóng đã tàn phá các thị trấn và làng mạc trên khắp đất nước. Gần đây, cánh cửa đã mở ra một chút cho người nước ngoài, nhưng nhập cư vĩnh viễn phần lớn vẫn là điều cấm kỵ về mặt chính trị.
Nhân khẩu học chỉ là một phần của thách thức. Năng suất của Nhật Bản xếp thứ 30 trong số 38 thành viên của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế, một câu lạc bộ các nước phát triển. Bên ngoài ngành công nghiệp ô tô, tình trạng trì trệ đã cắt ngang ngành sản xuất của Nhật Bản. Khi các đối thủ nước ngoài mở rộng thị phần sản xuất chip toàn cầu, Nhật Bản đã không theo kịp. Trong suốt quá trình đó, tình trạng giảm phát cố hữu đã thúc đẩy các nhà chức trách đưa mức tăng trưởng giá ổn định 2% trở thành mục tiêu chính để tái tạo năng lượng cho quốc gia.
Tình trạng trì trệ kinh tế kéo dài đó giải thích tại sao lại có nhiều sự phấn khích như vậy vào lúc này. Lạm phát đã quay trở lại khi các công ty trao mức tăng lương lớn nhất trong nhiều thập kỷ, thúc đẩy BOJ tăng lãi suất lần đầu tiên kể từ năm 2007. Chính phủ cũng đã dành ra khoảng 4 nghìn tỷ yên (28 tỷ đô la) để phục hồi ngành công nghiệp chip của mình, một chiến lược nhằm thúc đẩy TSMC và các công ty khác như Samsung Electronics Co. và Micron Technology Inc. tăng cường hoạt động.
“Đây là một nơi tuyệt vời để sinh sống ngay lúc này,” Chizuru Watanabe, người đã chuyển từ một vùng khác của tỉnh đến để đảm nhiệm vai trò hành chính cho Japan Material, cho biết. “Bạn có thể thấy những điều tuyệt vời sẽ xảy ra trong tương lai.”
Thành phố này cũng có tầm quan trọng về mặt chiến lược. Nhà máy TSMC ở Kumamoto đã làm sâu sắc thêm mối quan hệ của Nhật Bản với Đài Loan, một điểm nóng tiềm tàng trong khu vực nếu Trung Quốc có động thái chiếm giữ hòn đảo do dân chủ quản lý này. Những lo ngại đó đã đóng vai trò lớn trong các động thái của Nhật Bản nhằm tăng chi tiêu quốc phòng lên 2% GDP từ 1% vào năm 2028, và khiến Kishida sắp mãn nhiệm liên tục cảnh báo rằng cuộc chiến của Nga ở Ukraine có thể là tiền thân của một cuộc xung đột tương tự ở châu Á.
Một phần số tiền đó đang được chi cho tên lửa chống hạm được triển khai tại một căn cứ ở Kumamoto, nơi đóng vai trò là trụ sở khu vực phía tây của quân đội Nhật Bản, được gọi là Lực lượng Phòng vệ Mặt đất. Nằm gần giữa Tokyo và thủ đô Đài Loan, căn cứ này có thể sẽ đóng vai trò quan trọng nếu Nhật Bản bị lôi kéo vào một cuộc chiến tranh khu vực. Một trận đấu bóng rổ giao hữu gần đây được tổ chức tại Kumamoto với một đội chuyên nghiệp Đài Loan cho thấy mối quan hệ đang ngày càng sâu sắc hơn với dòng kỹ thuật viên và quản lý nhà máy từ nước ngoài.
Đối với Takashi Kimura, thống đốc Kumamoto, sự ồn ào về nền kinh tế của thành phố có thể giúp giải quyết vấn đề tỷ lệ sinh thấp và dòng người trẻ tuổi đổ về các thành phố như Tokyo. Ông cho biết nếu mọi người nhiệt tình hơn về tương lai, họ sẽ có nhiều khả năng lập gia đình và ở lại. Hơn nữa, ông nói thêm, sự phát triển của chuỗi cung ứng chất bán dẫn ở Kumamoto cuối cùng sẽ đến được những khu vực dễ bị tổn thương về kinh tế hơn của tỉnh. Một nhóm tài chính địa phương ước tính dự án sản xuất chip sẽ tạo ra khoảng 80 tỷ đô la hoạt động kinh tế cho đến năm 2031.
“Nền kinh tế quốc gia của chúng tôi đã đóng cửa trong 30 năm,” Kimura nói trong một cuộc phỏng vấn. “Nhưng việc Kumamoto mở cửa với châu Á cho thấy con đường phía trước để phục hồi kinh tế Nhật Bản.”
Tuy nhiên, ở Nagomi, một thị trấn khác cách nhà máy TSMC một quãng lái xe ngắn, sự bi quan vẫn còn sâu sắc. Khoảng 40% trong số 9.000 cư dân của thị trấn này là những người từ 65 tuổi trở lên. Năm ngoái, 188 cư dân đã tử vong và chỉ có 44 trẻ sơ sinh được sinh ra.
Thị trưởng Yoshiyuki Ishihara cho biết ông không mong đợi nhiều thay đổi khi Nhật Bản có một nhà lãnh đạo mới. “Ít chính sách nào để lại ấn tượng với tôi, và không nhiều biện pháp trong số này thực sự tác động trực tiếp đến vùng nông thôn”, ông nói. “Tôi hy vọng họ sẽ xây dựng các chính sách giúp các vùng này thịnh vượng hơn”.
Rất ít cư dân Nhật Bản ở các thị trấn nhỏ như Misato và Nagomi có tiền đầu tư vào thị trường, lương hưu tư nhân hoặc bất kỳ loại cổ phần nào trong hoạt động M&A. Lạm phát quay trở lại là cú sốc đối với những người chưa từng trải qua tình trạng giá cả tăng trong ba thập kỷ. Các mặt hàng thiết yếu nhập khẩu như thực phẩm và nhiên liệu đột nhiên đắt hơn, cộng thêm sự suy yếu của đồng yên.
Trên đường vận động tranh cử, các ứng cử viên cho cuộc bầu cử lãnh đạo LDP đang nói nhiều hơn đến mối quan tâm về chi phí sinh hoạt hơn là rao giảng về những mặt tích cực của giá cả tăng cao. Sanae Takaichi, người đã leo lên trong các cuộc thăm dò, đã kêu gọi hỗ trợ thu nhập nhiều hơn cho những người dễ bị tổn thương nhất trong xã hội. Một ứng cử viên hàng đầu khác, Shinjiro Koizumi, than thở về sự biến mất của các nhà vô địch kinh tế quốc gia.
“Nói một cách thẳng thắn, Nhật Bản đang suy thoái”, Koizumi phát biểu trong cuộc tranh luận lãnh đạo LDP tại Tokyo vào đầu tháng này.
“Sự tăng trưởng cao của những năm sau chiến tranh được dẫn dắt bởi các công ty như Honda và Sony,” ông nói. “Họ bắt đầu từ cấp thị trấn và họ đã chinh phục thế giới. Tuy nhiên, trong 30 năm qua, không có công ty nào như vậy xuất hiện.”
Tuy nhiên, mong muốn bao trùm của công chúng Nhật Bản về sự ổn định hạn chế phạm vi thay đổi chính sách mạnh mẽ, cũng như cho phép LDP duy trì quyền lực. Các đảng đối lập liên tục đấu tranh để cung cấp cho cử tri một giải pháp thay thế hấp dẫn, và bất kỳ ý tưởng chính sách hấp dẫn nào mà họ đưa ra thường nhanh chóng bị LDP chiếm đoạt.
Theo Hideo Kumano, cựu quan chức BOJ hiện là chuyên gia kinh tế tại Viện nghiên cứu Dai-Ichi Life, cho đến nay, các chính trị gia Nhật Bản ở mọi phía vẫn chưa đưa ra bất kỳ giải pháp tức thời nào cho các vấn đề cơ cấu dai dẳng như suy giảm dân số. Ông cho biết nhà máy TSMC ở Kumamoto có lợi cho nền kinh tế địa phương, nhưng tác động của nó có giới hạn.
Kumano cho biết: “Bạn sẽ cần một hiệu ứng kinh tế tương tự trên khắp cả nước để thực sự phục hồi nền kinh tế quốc gia”. “Và đó là một thách thức rất lớn”.
Đó là một vấn đề hiện hữu đối với những nơi như Misato, một trong 744 thành phố ở Nhật Bản đang phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng khi dân số suy giảm. Kousei Motoyama, 71 tuổi, chủ tịch phòng thương mại của thị trấn và là người ủng hộ LDP lâu năm, cho biết ông muốn thủ tướng tiếp theo đảm bảo rằng những thị trấn nhỏ như Misato không bị bỏ lại phía sau. Ông hy vọng lợi ích từ nhà máy TSMC sẽ đến được với thị trấn, nhưng cũng muốn chính phủ hỗ trợ nhiều hơn cho nông nghiệp.
“Bạn không thể tiếp tục sống ở đây nếu họ không làm cho nền kinh tế tốt hơn,” Motoyama, chủ một công ty xây dựng nhỏ, cho biết. “Cách chúng tôi suy nghĩ về kinh doanh có thể lỗi thời, nhưng chúng tôi là những người đã ủng hộ Nhật Bản trong một thời gian dài.”
Đọc nhiều nhất từ Bloomberg Businessweek
©2024 Bloomberg LP
